Naatsorsueqqissaartarfiup Ingerlatsinermut pilersaarusiaa siulleq 2015-imi saqqummersinneqarpoq, unalu pilersaarut Naatsorsueqqissaartarfiup Ingerlatsinermut pilersaarutaasa qulingiluassaraat.
Ingerlatsinermut pilersaarut Naatsorsueqqissaartarfimmi ukiunut arlalinnut ineriartortitsinermut pilersaarutit innuttaasunit pissarsiarineqarsinnaanissaannik anguniagaqarnermik aallaaveqarpoq. Naatsorsueqqissaartarfiup ukiumoortumik nalunaarutaa siornatigut siumut isigaluni immikkoortumik imaqartaraluarpoq. Kisiannili ingerlatsinermut pilersaarut ukiumoortumik nalunaarusianut saqqummiunneqartartunut sanilliullugu immikkuualuttunik imaqarnerungaarpoq. Ingerlatsinermut pilersaarummut peqatigitillugu ukiumoortumik nalunaarutip imarisamigut annikinnerunissaa Naatsorsueqqissaartarfimmit toqqarneqarpoq.
Ingerlatsinermut pilersaarut ukiunut sisamanut ingerlaavartumik pilersaarutaasarpoq, taannalu Naatsorsueqqissaartarfiup siulersuisuinit ukiut tamaasa nutarterneqartarpoq ukiumullu saqqummersitassanut ilanngunneqartarlutik.
Naatsorsueqqissaartarfik Kalaallit Nunaanni pisortatigoortumik kisitsisitigut paasissutissaliortarnermi qitiusumik oqartussaavoq. Naatsorsueqqissaartarfiup siunertaraa paasissutissat tunngavigalugit inuiaqatigiinni ineriartornerup, politikkikkut allaffissornikkullu aalajangiinerit, pilersaarusiornerit inuiaqatigiinnillu ilisimatusarnermik nalilersuinissap qulakkeerneqarnissaa.
Naatsorsueqqissaartarfik aaqqissuussaanermi Aningaasaqarnermut Naligiissitaanermullu Naalakkersuisoqarfiup ataaniippoq. Kisiannili Naatsorsueqqissaartarfimmi aqutseriaaseq Naalakkersuisoqarfiup ataani aqutsisoqarfinnut allanut sanilliullugu allaaneruvoq. Naatsorsueqqissaartarfimmik qulliunerusumik akisussaasut tassaapput siulersuisut, inuiaqatigiinni pissutsinik ilisimasalinnik tallimanik ilaasortaaffigineqartut. Naatsorsueqqissaartarfimmi pisortaq ulluinnarni aqutsisuuvoq sulisoqarfillu avammut aamma sinniisuuffigisarlugu.
Naatsorsueqqissaartarfiup suliassai pingaarnerit Naatsorsueqqissaartarfik pillugu Inatsisartut inatsisaanni nr. 11, 29. oktober 1999-imeersumi kingusinnerusukkut allanngortinneqartumi ersipput.
Inatsit naapertorlugu Kalaallit Nunaanni inuiaqatigiinni pissutsit pillugit kisitsisitigut paasissutissaliornermi paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup katersortarpai, suliaralugit avammullu saqqummiullugit. Naatsorsueqqissaartarfik aammattaaq kisitsisitigut paasissutissaliorluni paasissutissat akiliisitsilluni katersorsinnaavai, suliaralugit avammullu saqqummiullugit. Naatsorsueqqissaartarfik naggataatigut kisitsisitigut paasissutissiinermi nunat tamat akornanni suleqatigiinneq pillugu suliassaqartarpoq.
Siulersuisut suliassaat kisitsisitigut paasissutissiisarneq pillugu inatsimmi ersittut tassaapput:
· Naatsorsueqqissaartarfimmik qulliunerusumik akisussaaffeqarneq.
· Pisortat kisitsisinik paasissutissaliortarnerisa ataqatigiissaarnissaanut siunnersuusiorneq.
· Naatsorsueqqissaartarfiup siunertat pillugit aalajangersakkat naapertorlugit sulinissaa isumagalugu.
· Naatsorsueqqissaartarfiup piffissamut sivisuumut suliniuteqarfissaanik pilersaarusiat akuerisassallugit.
· Naatsorsueqqissaartarfiup sulinissamut pilersaarutai akuerissallugit.
· Suliffeqarfiup ingerlatsineranik ukiumoortumik Naalakkersuisunut ukiumut ataasiarluni nalunaarusiornissaq.
Naatsorsueqqissaartarfik pisortat kisitsisinik paasissutissaliortarnerat pillugu FN-imi tunngaviit malillugit sulisarpoq. Tamassuma ilaatigut kinguneraa:
· Kisitsisinik paasissutissat sumulluunniit atassuteqarani innuttaasunit pissarsiarineqarsinnaassapput.
· Ilisimatusarnermi ileqquusut naapertorlugit kisitsisigut paasissutissaliornermi datanik pissarsiviit periutsillu pillugit paasissutissat saqqummiunneqartassapput.
· Inuit pillugit paasissutissat naatsorsueqqissaartarfiit kisitsisinik paasissutissanik suliaat, inuit ataasiakkaat inatsisilluunniit tunngavigalugit inuit pineqaraluarpata, isertuullugit suliarineqartassapput, taamaallaallu kisitsisinik paasissutissaliornermi siunertaqarluni atorneqassallutik.
· Nunani ataasiakkaani naatsorsueqqissaartarfiit qaffasissutsini tamani kisitsisinik paasissutissaliornermi periutsini taaguutit, immikkoortiterinerit periutsillu imminnut ataneri atorneqarluarsinnaanerilu siuarsassavaat.
Immikkoortuni kisitsisinik paasissutissaliorfiusuni assigiinngitsuni pitsaanerusumik assigiiaarnerusumillu uppernarsaasiortarnissaq Naatsorsueqqissaartarfiup suliniutigaa. Nittartakkami www.stat.gl-imi immikkoortuni kisitsisitigut paasissutissiissutini tamani periutsit, immikkoortiterinerit/ilisimatusarnermi taaguutit, najoqqutat, assigiinngiiaarnerit taaguutinillu pingaarnernik nassuiaanerit pillugit paasissutissat takuneqarsinnaassapput. Kisitsisinik paasissutissaliornernik nalunaarsuiffinni pingaarnerni tamani ilaatigut nalunaarsuiffiit ilisimatusarnermi annertunerusumik atorneqarsinnaanissaat siunertaralugu assigiinngiiaarnerit nalunaarsuiffinniittut pillugit takussutissiat avammut saqqummiunneqartassapput. Innutaasunut tunngasut nalunaarsuutit siulliullugit suliarineqarput.
Kisitsisaataasivimmi nalunaarsuutit uppernarsaatitut atorneqartartunut periuseq atorlugu Naatsorsueqqissaartarfimmit uppernarsaasiornerit suliarineqartarput. Maanna kisitsisitigut paasissutissiat arlaqartut uppernarsaasiorneqareerput. Sammisanut assigiinngitsunut paasissutissanut uppernarsaatit amerliartorneri malillugit Naatsorsueqqissaartarfimmit tamanut saqqummersinneqartassapput, tamannalu immikkut nalunaarutigineqartassaaq.
Paasissutissat uppernarsaasiorneri nutaamik suliarinnittussanut ajornannginnerusumik kinguneqassaaq, ukiuni arlaqartuni inummit ataatsimit suliarineqarsimasut eqqarsaatigalugit.
Kisitsisitigut paasissutissat assigiinngitsut assigiiaammik pitsaanerusumillu uppernarsaasiortarnissaat siunertaralugu Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqarput. Datat kukkunersorneqariarlutik kisitsisitigut nalunaarsuutinut aaqqissorlugit ilineqartarput Naatsorsueqqissaartarfimmit akisussaaffigineqarlutik.
2022-mi marsimi qarasaasiakkut pinerliisoqarnerata kingunerisaanni Namminersorlutik Oqartussat, Naatsorsueqqissaartarfik ilanngullugu, IT-mut aamma datat Namminersorlutik Oqartussanit IT-mit suliaqarfimmit immikkut isumannaallisarneqarput. 2022-mi suliffeqarfinnut aalajangersimasunik suliaqarfiusunut, taakkununnga Naatsorsueqqissaartarfik ilaavoq, Namminersorlutik Oqartussani Digitalimik Sullissinermik Aqutsisoqarfik suleqatigalugu IT-lerinermi aamma datanik suliaqarnermi upalungaarsimanerup annertusineqarnissaanut Naalakkersuisut politikkinik assigiinngitsunik atortussanik pilersitsipput.
Namminersorlutik Oqartussanit IT-mik suliaqarnermi aamma datanik suliaqarnermi upalungaarsimanerup qaffatsinneqarnerata kingunerisaannik Naatsorsueqqissaartarfik suliassaqarnerulerpoq. Tamatumunnga ilaapput Danmarkimit datanik pissarsiarineqartartunut piumasaqaatit qaffanneqarnerat. EU-mi Kalaallit Nunaat paasissutissanik paarlaateqatigiinnerni “nunat tutsuiginartut pingajuat”-nut ilaanngilaq. Taamaattoqarnera pissutaalluni pisortatigoortumik Naatsorsueqqissaartarfiup aamma Danmarks Statistikkip akornanni isumaqatigiissusiortoqartariaqarsimavoq paasissutissat sukumiisut pissarsiarinissaannut. Siunissami ilimanarpoq Danmarkimi suliffeqarfiit allat aamma taamatut isumaqatigiissusiorfigineqartarnissaat.
Naatsorsueqqissaartarfimmit IT aamma datat isumannaallisarnerat suliarineqarnerini uku pingasut pingaartinneqarnerupput:
Naatsorsueqqissaartarfiup datanut politikkia: innuttaasunit aamma suliffeqarfinnit takoriaannanngorlugu nittartakkamut ilineqassaaq, tassani takuneqarsinnaassaaq suliffeqarfinnut paasissutissat aamma inunnut paasissutissat qanoq Naatsorsueqqissaartarfimmit paareqqissaarneqarlutik suliarineqartarneri.
Naatsorsueqqissaartarfimmi datanik isumannaallisaanermi siunnersuisup suliassat: Digitalimik Sullissinermut Aqutsisoqarfimmit innersuussutit tunngavigalugit suliffeqarfiup iluani allakkiaq. “Datanik isumannaallisaanermi siunnersuisoq” suliffeqarfimmi Naatsorsueqqissaartarfimmi IT-mut isumannaallisaanermik ilisimasanik katersilluni ilaatigut suliaqarpoq, taassumalu pisussaaffigaa IT-mik isumannaallisaanerup annertusinissaanut pilersaarusiorneq aamma periusissiorneq.
Naatsorsueqqissaartarfimmi maleruagassaliorneq, sulisunut inuit pillugit datanik suliaqarnerup nassuiarnera.
Pisortatigoortumik Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisitigut paasissutissiortuummat imaanngilaq, Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisinik paasissutissaliornernut tamanut tabelinut piariikkanut datanik taamaallaat katersuisartoq. Naatsorsueqqissaartarfittulli allatut pisortat, suliffeqarfiit kattuffiillu paasissutissanik suliaqarnissaat Naatsorsueqqissaartarfiup pisariaqartippaa. Nunani allani kisitsisinik paasissutissaliornerni amerlanerni atuuppoq nalunaarsuiffiit allaffissornermut siunertaqarluni pisortat oqartussaasut suliaat, taakku aallaavigalugit paasissutissanik tunngaveqarluni Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisitigut paasissutissanik katersuisarpoq, suliaqartarpoq avammullu saqqummiussisarluni.
Naatsorsueqqissaartarfik naliliivoq nalunaarsuiffinni allaffissornermi atorneqartartuni paasissutissat pingaarnerit tunngavigalugit kisitsisinik paasissutissaliornerit eqqortumik takutitsisunik kisitsisitigut paasissutissaliornernik kinguneqartartoq, tassa nalunaarsuiffiit oqartussaasunit akisussaasunit amerlasoorpassuartigullu inunnit suliffeqarfinnilluunniit aamma ingerlaavartumik misissorneqartarmata. Tassunga peqatigitillugu allaffissornermi nalunaarsuiffiit tunngavigalugit kisitsisitigut paasissutissiat suliarineqarnerat akikinnerusarpoq, tassa Naatsorsueqqissaartarfik datanik suliffeqarfinni inuinnarnilu katersuinissamut isumalluutinik atuissanngimmat paasissutissanillu assigiiaartunik nalunaaruteqartoqarnissaa qulakkeerneqartarluni. Naggasiullugu, allaffissornermi nalunaarsuiffiit ilusilersugaanerat aaqqissuussamillu atorneqartarnerat allaffissornermi oqartussaasuni akisussaasuni pisariillisaanissamut aamma tapersiisarput.
Qulaaniittunut nangeqqillugit Naatsorsueqqissaartarfik inassuteqaateqarpoq, qitiusumik allaffissuup kommunillu siunissami suleqatigiillutik – suliassanik suliarinninnermut atatillugu aaqqissuussamik nalunaarsuinerit aallaavigalugit paasissutissat pisortat suliarisaat tunngavigalugit kisitsisitigut paasissutissaliornerit nutaat suliarineqartarnissaat anguniartariaqaraat.
Pisortani oqartussaasut allaffissornermi nalunaarsuiffinnik pilersitsiniartut Naatsorsueqqissaartarfimmik aamma Digitalimik sullissinermut Aqutsisoqarfimmik isumasiuisarnissaat ataatsimut isigalugu qulakkeerneqartariaqarpoq, taamaalilluni nalunaarsuiffiit naleqquttumik ilusilersornissaat aammalu kisitsisinik paasissutissaliornernut atorneqarsinnaaneri qulakkeerneqarniassammat. Nalunaarsuiffiit aaqqissugaanerannik allanngortinnerinillu Naatsorsueqqissaartarfimmut nalunaartussaatitaaneq kisitsisitigut paasissutissiisarneq pillugu inatsimmi allaqqareerpoq, kisiannili tamassuma ilisimatitsissutigisarnissaa siunertaralugu Naatsorsueqqissaartarfik annertunerusumik suliniuteqarniarpoq.
Paasissutissarpassuit Naatsorsueqqissaartarfiup pigisai akiliisitsilluni arlalinnik aaqqiissuteqarnissamik neqerooruteqarnissamik periarfissiipput. Akiliisitsilluni suliassat paasissutissat allat ilanngullugit imalinnik immikkuualuttunngorlugit akiliisitsinani pisortanut suliarineqartunit imaluunniit sullissat ataasiakkaat pisariaqartitaannut naleqqussarneqartunit allaanerusarput. Akiliisoqarnissaanut tunngavilersuutigigajunneqartarpoq avammut saqqummiunneqaraangata paasissutissat eqqortuutinniarlugit Naatsorsueqqissaartarfiup kukkunersiuisarnera. Datat immikkuualuttunngornerullugit atorneqarneri annertunerusumik suliarineqarnissaannik kukkunersiorneqarnissaannillu pisariaqartitsisoqartarpoq, taamaaliortoqartillugu akilersitsisoqartarpoq.
Tunngaviusumik kisitsisinik paasissutissaliornermut suliaqarnermut naleqqukkaangata kiisalu sulisut pigineqaraangata Naatsorsueqqissaartarfik siunissami akiliisitsilluni suliaqartaannassaaq. Naatsorsueqqissaartarfik nammineerluni suliassanik tuniniaasassanngilaq aammalu suliat akilersinneqartut amerlippata iluatsitsinertut isiginagu. Naatsorsueqqissaartarfik suliakkiissutit kisitsisinik paasissutissiornermi tabelit kisitsisaataasivimmiittut immikkuualuttunngornerat annertusillugu kisitsisitigullu paasissutissat ujartorneqarajuttartut aningaasanut inatsimmi aningaasaliissutinit matussuserneqartut ilannguttarnerisigut ilaatigut siumut isigaluni ingerlatsinermi tunngavik nammineerluni annikillisittarpaa.
Suliakkiissutit nalunaarsuinerit tunngavigalugit taamaallaat tabelinngortillugit Naatsorsueqqissaartarfiup killilerniassavai. Apersuinerit tunngavigalugit misissuinissanik sullissat kissaateqarpata Naatsorsueqqissaartarfik paasissutissat pillugit nakkutilliisoqarfimmiit (Datatilsyn) akuerineqareernikkut tigusillattaarilluni misissuinernut atugassanik innuttaasut pillugit nalunaarsuiffinniit pissarsianik tapersiisinnaavoq, kisiannili ilaannikkut Kalaallit Nunaanni Danmarkimiluunniit misissuinerni apersuisartut apersuineri atorsinnaassassallugit.
Kisitsisitigut paasissutissat nalilersuinerillu suliarinissaannut siunnersortit ilisimatusartullu avataaneersut qitiusumik allaffissuup kommunillu akuttunngitsumik atortarpaat, tassani Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisinik paasissutissiai pingaarnertut atorneqartarlutik. Siunnersortit suliakkerneqaraangamik Naatsorsueqqissaartarfimmit paasissutissanik akuttunngitsumik immikkut kisitsisinik aniatitsisarput imalluunniit Naatsorsueqqissaartarfiup serverianit namminneq nalilersuinissaminnut kikkuuneri paasiuminaasaarlugit datanik pisisarlutik.
Siunnersortit kisitsisitigut paasissutissanik imaqartunik nalilersuinissanik nalunaarusiornissanillu sulisussarsiarineqannginneranni Naatsorsueqqissaartarfik isumasiorneqarsinnaalluartoq Naatsorsueqqissaartarfiup ilisimatitsissutiginiartassavaa. Naatsorsueqqissaartarfik isumaqarpoq nalunaarusiat nalilersuinerillu isumalluutit/aningaasartuutit ikinnerusut atorlugit suliarineqarsinnaasut. Naatsorsueqqissaartarfik taamaalilluni kisitsisit suut kisitsisaataasivimmeereernersut nalilersorsinnaavaa aamma nalunaarsuiffiit pioreersut atorlugit sunik kisitsisitigut paasissutissaliorsinnaanera aammalu paasissutissat ataatsimoortillugit datanillu nutaanik pissarsilluni annertunerusumik suliaqarnissamik pisariaqartitsiviunersut ikiuussinnaavoq.
Saqqummersitassani kisitsisitigut paasissutissanik ullut saqqummersitsivissat aaliangersimasuusarput. Saqqummersitassat piareersarnerini kisitsisitigut paasissutissat piffissami soqutiginaateqarneri ilanngunneqartarput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit saqqummersitassat naatsumik allanniarneqar-tarput, taamaallaallu ukiut tamaasa kisitsisitaat nutartigassanngortinneqar-tarlutik. Saqqummersitani naatsuni kisitsisit kisitsisaataasivimmut kisitsisinut sukumiinerusunut innersuutitaqartarput.
Saqqummersitat naalisinnerinut pissutaapput inuiaqatigiinni soqutiginassu-saasa annertusineqarnissaat aamma nutserinermut nukiit atorneqartussat annikinnerunissaat. Kisitsisit kisitsisaataasivimmiittuut taamaasillutik anner-tusineqarsinnaapput pitsanngortinneqarsinnaallutilu, sulisullu sulinerminnik periaatsimik nassuiaasinissaminnut allanullu periarfissagissaarnerulerlutik.
Kisitsisit soqutiginartumik oqariartuutillit itisilerneqarsinnaasunut atugassa-rititaasut pitsaavallaanngillat, tassami kisitsisit kisitsisaataasivimmiittut nu-taajullutik soqutiginarnerini suliarinissaat pingaartinneqartarpoq.
Kisitsisinik saqqummersitat nutaat atuarlugit soqutiginartut ataatsimoortil-lugit pineqarisinnaanngillat. Taamaattoqarunnaarnissaa anguniarlugu saq-qummersinneqartartut immikkoortunut marlunnut avissaartinneqassapput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit allakkiat nalinginnaasumik saqqummersitaasas-sapput kisitsisit soqutiginartutt aamma nutaat atorlugit. Allakkiami makku saqqummersinneqartassapput; kisitsisit taputartuussat oqaasertalersorlugit, titartakkat, kisitsisit nutaat, kisitsisit siusinnerusumi pisiusut uppernarsaaser-sukkat aamma piffissami kingullermi kisitsisinik pingaarnersiuilluni oqaaser-talersuineq. Allakkiat maanna saqqummersinneqartartunut assingusorujus-suupput. Siulersuisut suliassanut pilersaarummi allakkiat saqqummersin-neqarnissaannut ulloritinneqartut akuerisassavaat.
Naatsorsueqqissaartarfimmi sukumiisumik itisiliinerit kisitsisit nutaat saqqum-mersinniarlugit saqqummersinneqartassanngillat. Suliat imminnut ataqati-giinnerat aamma sulianik paasinninneq tassani ersersinneqartassasoq siuner-taavoq. Sukumiisumik itisilikkat saqqummersinneqartassapput nalunaaruti-gineqarneranit sapaatip akunnera qaangiukkaangat. Ataatsimik imaluunniit sammisat taputartuullugit sukumiisumik itisiliilluni saqqummersitsisoqarsin-naasassaaq. Saqqummersittakkanut nalinginnaasunut sanilliullugu itisiliilluni pitsaanerusunik soqutiginarnerusunillu saqqummersitsisalernissaq anguniar-neqarpoq.
Sukumiisumik itisiliilluni siullermik inuit pillugit saqqummersitsisoqassaaq, assersuutigalugu itisiliinermi “Kalaallit Nunaannut aamma Kalallit Nunaannit nuttartut ilinniarsimanerat” imaluunniit “meeqqat ilaqutaat” sammineqarsin-naallutik.
Fabrikki kisitsisitigut paasissutissiorfik suliniutaavoq ukiut ingerlanerini ine-riartortinneqartussaq, fabrikki kisitsisitigut paasissutissiorfik atorlugu suleri-aaseq ajornannginnerusoq aamma suleriaaseq ataatsimoorussaq suliarine-qassapput. Piffissaq sulianut atorneqartartoq sivikillineqassaaq aamma suliat allamik suliaqartumit suliarineqalernissaanut ajornannginnerulersitsissaaq.
Suleriaaseq tamarmi misissorneqassaaq, datat allameersut tigunerinit kisitsi-saataasivimmut allakkianngorlugit aamma periaatsimik nassuiaasiornikkut, tamanut saqqummersinneqarnerinut.
Maanna kisitsisitigut paasissutissiortoqartarpoq SAS; Word aamma Excel ator-lugit, taakkununngalu titartakkanut makrot wordimut nuussinnaanngorlugit suliarineqarsimasut aamma atorneqartarput. Kukkusoqartoqaraangat suliat ilaat suliareqqinneqartariaqartarput.
SAS, Word aamma Excel atorlugit suliarineqartarnikut, taamaallaat R atorlugu suliarineqarsinnaalernerat maanna periarfissaavoq. R atorlugu suliat aamma nittartakkamut toqqaannarlugit ikkunneqarsinnaapput, tamanna Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani immikkoortortami Nunarsuarmi anguniakkani, Tabelini aamma innuttaasut pillugit kisitsisitigut paasissutis-sani atorneqareerpoq. Tamanna ilutigalugu kisitsisaataasivimmi periarfissat annertuserujussuarput kisitsisinik atugassanik toqqorsisinnaanngorneratigut aamma 2017-imiit API-mik atuisoqarsinnaalermat.
Ineriartornerup kingunerisaanik kisitsisitigut paasissutissat ataqatigiissumik suliarineqartalersinnaapput, datat tiguneriniit, kukkunersiorrneqarnerinut, nalunaarsuutinut iliorarnerinut kisitsisaataasivimmut tabelinut ilanngunne-qarnerinut aamma allakkianngorlugit nittartakkamut saqqummersinneqar-nerinut.
Kisitsisaataasivik Naatsorsueqqissaartarfimmit sammarteriviuvoq pingaarner-paaq.
Naatsorsueqqissaartarimmit kisitsisaataasiviup sulisunit inunnillu soqutigin-nittunik atorneqarnissaanut pikkorissaasoqartarniarpoq ataavartumik. Pikko-rissaanerit naammattunik perusuttunik nalunaartoqartillugu Nuup avataani ingerlanneqartassapput. Internetip akikillinikuunera aamma sukkatsinnikuu-nera pissutaalluni Naatsorsueqqissaartarfik pikkorissaasarnerup saniatigut ilinniummik videoliorniarpoq. Filmi ilitsersuusiaq sulisunit suliarineqarsin-naassaaq, imarisaa isikkuanit pingaartinneqarnerussalluni.
IT-mik suliaqartut datanik kisitsisaataasivimmut kisitsisinik programminut, ass. mobiltelefoninut app-inut, nittartakkani grafinngorlugit saqqummersit-sinernut allanullu atugassaminnik aallersinnaapput. API (application programming interface) atorlugu data tamanit atorneqarsinnaalerput. Naat-sorsueqqissaartarfimmit Sverigemi naatsorsueqqissaartarfimmit API suliarine-qarsimasoq atorneqarpoq, taassuma atorneqarneranut toqqaannarlugu kisitsi-saataasivimmut aallertoqarsinnaanera pissutaavoq.
Programmeeriilluni data atorlugit ajornannginnerusumik takutitsisinnaa-nissaq (infografik) periarfissarsiorneqarpoq. Tamanna anguneqarsinnaavoq R atorlugu misilittakkat tunngavigalugit, R open-source atorlugu programmee-riineruvoq datanik atuilluni takutitsisinnaanermik annertusisanik suliaqarfiul-luni.
Naatsorsueqqissaartarfimmit FN-ip nunarsuarmi anguniagaat API-mi kisitsisit kisitsisaataasivimmeersut atorlugit R atorlugu kodelersorlugit suliareqqinneqarlutik saqqummersinneqarput (www.stat.gl/kl/SDG). Anguniakkani tamanit najoqqutat uppernarsaatillu aaneqarsinnaapput misilittarneqarsinnaallutillu.
Naatsorsueqqissaartarfiup aamma tabelit suliarinikuuaat API atorlugu kisitsisaataasivimmut kisitsisinik aallerluni taakkulu R atorlugu suliareqqillugit.
Maanna kisitsisaataasivik annerusumik Naatsorsueqqissaartarfiup nammineerluni kisitsisaataanik aallerfissatut siammarterivittut atorneqarneruvoq. Kisitsisaataasivimmiipput aamma kisitsisit ass. Nunatta Nakorsaaneqarfianeersut aamma Uumasunut nakorsaqarfimmeersut Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqarsimanngitsut.
Naatsorsueqqissaartarfimmit anguniarneqarpoq suliffeqarfiit allat kisitsisaataasivimmik kisitsisinik ilioraasinnaalernissaat, taamaasilluni datat Kalaallit Nunaanneersut qitiusumik katersorneqarsinnaanerulernissaat anguniarneqarluni. Kisitsisaataasivimmut ilanngussiniartunut uku; kisitsisinik tunniussisut kisitsisit pitsaassusissaanik angusaqarsimassasut, kisitsisit allanit sunnerneqarsimassangitsut, kisitsisit erseqqissumik najoqqutaqassasut, kisitsisillu tabeliniittut ataavartumik nutarterneqartassasut minnerpaamik ukiumut ataasiarluni, piumasaqaataapput.
Inuit suliffeqarfiillu pillugit paasissutissanik (= immikkuualuttut pillugit paasissutissanik) Naatsorsueqqissaartarfiup ingerlatitseqqiisarnera inuk pillugu paasissutissanut inatsimmit aamma kisitsisit pillugit paasissutissiisarneq pillugu inatsimmit killilersorneqarpoq, taakkunani inuit ataasiakkaat suliffeqarfiilluunniit ataasiakkaat pillugit paasissutissat allanullu ingerlateqqinneqartussaanngitsut Naatsorsueqqissaartarfiup tigusartagai aalajangersarneqarlutik.
Allaganngorlugu isumaqatigiissuteqarnikkut inuit Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisuunngitsut Naatsorsueqqissaartarfimmi kinaassusii isertupajaarlugit paasissutissat tunngavigalugit tabeliliorsimapput nalilersuisinnaallutillu. Paasissutissani kinaassutsit isertupajaarnerat isumaqarpoq inuit normui, najugaqarfii allallu inuit kinaassusiinik takutitsisinnaasut tulleriiaarlugit normunik taarserneqarnerat imaluunniit peerneqarnerat. Kinaasussaat isertupajaarlugit paasissutissat imaattariaqanngilaq kinaassusaat isertuulluinnarneqartoq, tassa paasissutissanik ilaatigut allatigut kinaassutsinik paasinninnikkut inuit ataasiakkaat pillugit paasissutissat pissarsiarineqarsinnaassarmata. Assersuutigalugu inuup ukioqassusia, ilinniagaqarnera, katissimanera katissimannginneraluunniit, meeraasa amerlassusaat, najugaa il.il. pillugit paasissutissat tunngavigalugit inuup isertitai pillugit paasissutissat eqqoriarneqarsinnaammata – pingaartumik inuit sumiiffimmi agguaqatigiissillugu isertitarineqartartuniit qaffasinnerusunik isertitallit pillugit.
Ilisimatusarnermut (forskningsserver) inatsisissanillu piareersaanermut (lovmodelserver) atatillugu kinaassusaat isertupajaarlugit paasissutissanik Naatsorsueqqissaarnermi inatsit malillugu aamma paasissutissanik isertuussinissamik malittarisassat malillugit pissarsisoqarsinnaavoq, datanik atuinissamut piumasaqaatit Naatsorsueqqissaartarfiup datanik isertuusinermut iliuuserisartagaanut tunngasumi tamakkiinerusumik atuarneqarsinnaapput. Kinaassusaat isertupajaarlugit immikkuualuttunngorlugit paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup serveriatigut avataanit pissarsiarineqarsinnaapput. Interneti aqqutigalugu immikkullu piumasaqaatit malillugit internetikkut nammineq suliffigisamiit paasissutissanik pissarsisoqarsinnaavoq. Piumasaqaatit ilaat tassaavoq tabelinik suliarineqartunik tamassumalu kingorna Naatsorsueqqissaartarfiup serverianit aaneqartunik Naatsorsueqqissaartarfiup nakkutiginninnissaa.
Nittartakkamik atuisut 20 procentii Nunanit Kalaallit Nunaata Danmarkillu avataaneersuupput. Taamatut amerlatiginerisa paasinarsisippaa Naatsorsueqqissaartarfiup suliai nunani allani aamma annertuumik soqutigineqartut. 2019 aallarnerfigalugu Kalaallit Nunaanni kisitsisit kalaallisut, qallunaatut tuluttullu saqqummersinneqartalerput, kisitsisaataasivimmilu tabelit aamma tuluttut aamma saqqummersinneqartarput, qularnanngilarli tuluttut amerlanerusunik saqqummersitsisarnissaq pisariaqartinneqartoq.
Kalaallisut taaguutit nutserinermiit nutserinermut pilersinneqartarmata kisitsisitigut paasissutissanik kalaallisut nutserisartut atuartartullu unammilligassaqartarput. Oqaaseqatigiinni danskisut taaguutit kalaallisut nutserneqarsinnaasarput oqaaseqatigiillu assigiit assigiinngitsunik nutserneqarsinnaasarlutik. Ajornartorsiut aaqqiiviginiarlugu kisitsisitigut paasissutissanit assigiinngitsunit taaguutit katersorlugit kalaallisut taaguutit assigiissarnerat Naatsorsueqqissaartarfiup aallartinnikuuaa.
Allaffissornermi nalunaarsuiffinniit inunnullu aamma suliffeqarfinnut tunngasunik misissuinerni tigusilluni nunani ataasiakkaani naatsorsueqqissaartarfiit kisitsisitigut paasissutissaliornermik tunngaveqartarnertik ileqqoraat. Kisiannili Naatsorsueqqissaartarfiup allaffissornermi nalunaarsuiffiit kisiisa atortarpai.
Naatsorsueqqissaartarfimmit misissuinerit tunngavigalugit ingerlaavartunik kisitsisitigut paasissutissiortalernianngilaq. Taamaakkaluartoq ilisimatusartunit allanillu, misissuinissanut aamma kisitsisinik aallernissanut siunnersorneqarnissanut unissimasunik aamma naatsorsuinernik itisiliinerni assigiinngitsuni pisariaqartinneqartarpoq Naatsorsueqqissaartarfimmit ikiorneqarnissaq. Aallaqqaasiutigalugu Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanut misissuinermi ilitsersuutinik ilanngussisoqarnissaa pilersaarutaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup paasissutissanik pissarsivinnik allanik atuisarnermi misilittakkat ukiuni aggersuni annertusarniarpai. Ukiuni tulliuttuni Naatsorsueqqissaartarfimmit datanik pissarsiffiit nutaat atorniarneqarput. Siullermik suliniut Nordisk Rådimit aamma Sverigimi Tillväxtverkemit aningaasaliiffigineqartoq Naatsorsueqqissaartarfimmit malinniarneqarpoq, tassani misissorneqassaaq takornariat kreditkortinit datat atorlugit ulloq unnuarlu atuinerat.
Naatsorsueqqissaartarfik ataavartumik suliniaqatigiiffinnut FN-ip ataaniittunut aamma nunat tamalaat akornanni suliniaqatigiiffinnut nalunaaruteqartarpoq. Naatsorsueqqissaartarfik datanik kisitsisitigut paasissutissanut pioreersunut akuttusuunilu immikkut nalunaarusianut tunniussisarpoq. Naatsorsueqqissaartarfik Nordisk Rådip kisitsisaataasivianut paasissutissanik tunisisarpoq akissarsissutigisartakkaminik, Nordisk Rådimut datat tunniunneqartut amerlanerpaartaat pioreersuupput nutartigassaannaasarlutik.
Naalakkersuisoqarfiit nunanik allanik suleqateqarnerminni Naatsorsueqqissaartarimmut kisitsisitigut paasissutissanik nutaanik piumasaqartarput. Nunat tamalaat akornanni suliaqarnermut piumasat Naatsorsueqqissaartarfiup siulersuisuinit nalilersorneqartarput, taamatuttaaq najukkanit piumasat pineqartarput. Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisitigut paasissutissiornermi nunani tamalaani taaguutit, immikkoortiterinerit periutsillu atorneqartut pisinnaasaq tamaat atorniarneqartarput, tamatumunnga nunanut allanut sanilliussinnaanissaq anguniarneqarluni.
Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisaataasiviani tabellit ilaannaat najugaqarfinnut tamanut immikkoortiterneqarsinnaapput. Inuit ataasiakkaat saqqummersinneqaqqusaannginnerat nunaqarfiit tamarmik immikkut ilanngunneqannginneranut pissutaavoq. Nalunaarsuutini inuit pillugit paasissutissat misissorneqartannginnerat aamma pissutaavoq, nuna tamakkerlugu paasissutissanut sunniuteqartannginnerat najugaqarfinnulli mikisunut sunniuteqarsinnaanera pissutaalluni.
Kisitsisitigut paasissutissanik arlaqartunik atuisut piumasaat anguniarlugu, kisitsisitigut paasissutissat katinneri nunaqarfinnut takussutissiarineqarsinnaalernissaat Naatsorsueqqissaartarfimmit nalilersorneqassaaq. Maanna assersuutigalugu nunaqarfinni ataasiakkaani suliffissarsiortutut nalunaarsukkat takuneqarsinnaapput, kisianni suliffissarsiortutut nalunaarsukkat ukioqqortussusaanut suiaassusaannullu immikkoortinneqanngillat.
Najugaqarfiit immikkoortiterneranut periarfissaq alla tassaavoq nuna tamakkerlugu pilersaarusiami immikkoortiterinerup malinnissaa, Naatsorsueqqissaartarfimmit innuttaasut pillugit paasissutissat ilaanni atulereerpaa. Taakkunani najugaqarfiit arfinilinnut immikkoortinneqarput, inuit najugaqartut amerlassusaat apeqqutaatillugit, taaguutillu illoqarfik/nunaqarfik najugaqarfinngortillugit.
Nunarsuarmi piujuartitsinissaq pillugu FN anguniagassanik 17-inik atuutilersitsinikuuvoq, nunat FN-imut ilaasortat akuersaarlutik anguniarniarlugit isumaqatigiissutigisaannik. Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisitigut paasissutissiat atorlugit Kalaallit Nunaanni anguniagaqarneq malinnaaffigaa. Kisitsisitigut paasissutissiat tunngavigalugit takuneqarsinnaavoq Kalaallit Nunaata anguniakkanut malinnaanera eqqortumik ingerlanersoq aamma qanoq sukkatigisumik malinnaanersoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup nunarsuarmi anguniakkanut tunngatillugu suliassai aaliangersimasumik suli inissinneqanngillat. Ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu Naatsorsueqqissaartarfiup suliassanik tulleriiaarilluni pilersaarutissaa, aatsaat Naalakkersuisut Naatsorsueqqissaartarfiup nunarsuaq tamakkerlugu anguniakkanik 17-inik suliassaasa tulleriiaarneri pilersaarusiornerillu atuutilersippatigit, pilersaarusiaq atuutilersinnaavoq. Naalakkersuisut, Naatsorsueqqissaartarfiup nunarsuarmi anguniagassat malinnaavigineqartussat eqqarsaatigalugit suliassaanik, pilersaarusioreerpata, Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisitigut paasissutissiat pingaarnersiorneqarsimasut allanngortittariaanersut nalilersorneqassapput.
FN-imit nunarsuarmi tamani uuttuutitut atorneqartussat 200-t sinnillit toqqarneqarsimapput, taakku tunngavigalugit nunarsuarmi anguniakkat malinnaaviginiarlugit kisitsisitigut paasissutissiortoqartussaavoq. Nunarsuarmi tamarmi uuttuutit ilaarpassuit Kalaallit Nunaanni atussallugit tulluanngillat, imalluunniit kisitsisitigut paasissutissiornermi atortussat pissarsiarineqarsinnaanngillat. Ilaatigut FN-imit uuttuutit ilarpassuinut periutsit inissinneqarsimanngillat, uuttuutit ilaanut datat atorneqartussat pigineqanngillat. Kisitsisitigut paasissutissiornermik Naatsorsueqqissaartarfimmut aningaasaliissutigineqarsimasut Kalaallit Nunaannut tunngasunik kisitsisitigut paasissutissanik ineriartortitsinissamut atorneqarnissaat suli tunngavigineqarpoq.
Piffissap ingerlanerani Naatsorsueqqissaartarfimmit nunarsuarmi uuttuutit suliarineqartarnissaat anguniarneqarpoq, kisianni pingaarnerutinneqarluni Kalaallit Nunaannut uuttuutit suliarineqarnissaat. Kalaallit Nunaannut uuttuutit suliarineqarnerisigut malinnaavigineqarsinnaavoq nunarsuarmi anguniakkat eqqarsaatigalugit Kalaallit Nunaanni sumut killittoqarsimanera. Taamaasilluni allaffissornikkut aningaasartuutit annikinnerussapput, Kalaallillu Nunaannut attuumassuteqartut immikkut sammineqarnerussallutik. Kalaallit Nunaanni uuttuutit suliarinerinut ajoqutaasinnaavoq Kalaallit Nunaata nunanut allanut sanilliukkuminaasinnaanera.
Naatsorsueqqissaartarfik nunarsuarmi kisitsisitigut paasissutissiorfinnut allanut sanilliullugu mikinerujussuugami periarfissaqanngilaq nunarsuarmi anguniakkat ineriartorneri tamaasa malinnaavigissallugit, aamma FN-imut taakku pillugit pinerit tamaasa nalunaarusiornissamut periarfissaqanngilaq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit nunarsuarmi anguniakkanut uuttuutit qitiutillugit takusassiarineqarput, taakku naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani, www.stat.gl-imi takuneqarsinnaapput. Takusassiat nunarsuarmi aamma Kalaallit Nunaanni uuttuutit piusut pissarsiareriaannanngorlugit suliaapput, taakkulu Naatsorsueqqissaartarfimmit suliaapput imaluunniit Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisaataasiviatigut siammartigaallutik. Nittartakkami takussutissiaq atorlugu nunarsuarmi anguniakkanik suliaqarniartut tamarmik anguniarneqarput. Taamaasillutik Naalakkersuisut kommunit, suliffeqarfiit peqatigiiffiit il.il. suliassanut pilersaarusiornerminni uuttuutit sulianut tulluartut atorsinnaavaat.
Naatsorsueqqissaartarfimmit, ass. kisitsisitigut paasissutissat pigineqareersut atorlugit aamma kisitsisitigut paasissutissiassatut pilersaarutigineqartut atorlugit uuttuutit SDG-mut tunngasut amerliartortinneqarnissaat, suliniutigineqarpoq. Uuttuutit amerlisinneqarnissaanut periutsit ataani allanneqartut tunngavigalugit ineriartortitsinissaq aamma suliniutigineqarpoq.
Immikkut suliniuteqarfigineqarniarput suliniuteqarfigineqartut ikittuinnarnik uuttorneqarsinnaasut imaluunniit uuttorneqarsinnaanngitsut. Avatangiisit eqqarsaatigalugit siulliullugit suliarineqarniarput, aalisarnermi piujuartitsinissaq pillugu uuttuutit aamma eqqakkanik isumaginninnernut uuttuutit.
Paasissutissat suliareqqitassat amerlanerpaartaat pisortaqarfinni allaffissornernit Naatsorsueqqissaartarfimmit pissarsiarineqartarput. Taamaattumik IT-mi periusissiat atorluarnerunissaat maannalu IT atorlugu suliaareersut atorneqarneq ajortut atorneqartalernissaat immikkut pingaartinneqarluni sammineqassaaq. Inunnik isumaginninneq eqqarsaatigalugu maanna suliat meeqqanut tunngasut immikkut aaqqissuunneqartussaapput, kingusinnerusukkut meeqqanuunaanngitsoq sulianut tunngasut taamatut aaqqinneqartussaallutik. Aaqqissuussinerup kingunerisaanik isumaginninnermik suliaqartunut, nalunaarusiat allanullu inissiisariaqarsimappat allanut inissiinerit, malinnaaviginissaat ajornannginnerulissaaq. Pinerluuteqartartut eqqarsaatigalugit misissorneqassaaq, paasissutissat pigineqareersut atorlugit, pinerlineqarsimasunut kisitsisitigut paasissutissanik suliaqartoqartalersinnaanersoq.
Naalakkersuisut suliaat assersuutigalugit nalunaarusiaat aamma inatsisiliaat nutaat tunngavigalugit kisitsisitigut paasissutissiortoqarsinnaasarpoq. Assersuutigalugu meeqqat atugarliortut pillugit kalaallit qallunaallu ataatsimoorussamik uuttuutit suliaat nunarsuarmi anguniakkanut aammattaaq atoqqinneqarsinnaalluarput.
Kalaallit Nunaanni aningaasaqarnermik sukumiisumik misissuisarnerit qaffassarusullugit, inuussutissarsiornermut kisitsisitigut qitiusumik paasissutissat aamma aningaasaqarneq pillugu kisitsisitigut qitiusumik paasissutissat pitsaassusaat qaffassarneqarlutik iluarsaanneqarput. Aningaasaqarnermut modellit, suleqatigiilluni suliaqarnermi aamma sukumiisumik itisiliilluni misissuisinnaanissamut aalisarneq pillugu ataatsimiitsitaliarsuup kissaatai malillugit, kisitsisitigut paasissutissat pineqartut pitsaassusaasa qaffassarneqarnissaat avaqqunneqarsinnaanngillat. Nunarsuarmi anguniakkat 17-iusut pilersaarutinut ilanngullugit suliarineqarput, nunarsuarmi anguniakkani paasissutissat suliniutinut assigiinngitsunut allanut taputartuunneqarsinnaanissaat pingaartinneqarmat.
Ataani allattorsimapput uuttuutit, qulaani periutsit allaaserineqartut tunngavigalugit, ineriartortinneqartut. Kapitali 3-mi itisilernerullugit atuarneqarsinnaapput:
- SDG 3: Peqqissuseq atugarissaarnerlu
Napparsimmavinni ullut unnuiffiit
Inuit innarluutillit
- SDG 9: Suliffissuit, nutaaliorneq attaveqaasersuutillu
Internetimut sukkasuumik attavillit pct.-inngorlugit annertussusaat najugaqarfinnut immikkoortillugit
- SDG 10: Naligiinnginneq minnerusoq
Soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut paasissutissat
- SDG 11: Inoqarfiit piujuartitsiffiusut
Eqqaavinnit isumaginninneq najugaqarfinnut immikkoortillugit
- SDG 14: Imaani uumassusillit
Akuutissartaqanngitsunik piujuartitsilluni aalisarneq aamma piniarneq
- SDG 16: Eqqissineq, naapertuilluarneq sullissiviillu qajannaatsut
Meeqqanik allanut inissiisarneq aamma nalunaarutiginnittarneq
Pinerlineqarsimasut
- SDG 17: Suleqatigiinnikkut anguniagaqarneq –ataqatigiissumik isigalugu sukumiisumik misissuisinnaaneq
Suliffeqarfinnik selskabenik taaneqartartunik pisortat aningaasaqarnerannut ilanngussineq
Pisiat tunisallu oqimaaqatigiissinnerat
Aalisarneq pillugu naatsorsuusiat itinerusut
Naatsorsueqqissaartarfimmit kissaatigineqarput kalaallit inuiaqatigiit pillugit kisitsisitigut paasissutissat 2023-i sioqqullugu pigineqartut pissarsiarineqarsinnaassasut. Ineriartornermi killiffik paasiniarlugu pisariaqartarpoq piffissami sivisuumi kisitsisit malinnaavigineqarsinnaanissaat. Assersuutigalugu nuna tamakkerlugu pilersaarummi kingullermi ukiuni kingullerni 70-ini kisitsisit atorneqarput.
Nittartakkami kisitsisitigut paasissutissanut toqqorsivimmik pilersitsisoqassaaq. Naatsorsueqqissaartarfiup nammineq saqqummersitaat tassaniissapput kisianni aamma kisitsisitigut paasissutissat Namminersornerullutik Oqartussat sioqqullugu oqaluttuarisaanermut pingaarutillit, assersuutigalugu Statsminiteriemit Årsberetningit ilanngunneqassallutik.
Maanna Naatsorsueqqissaartarfimmit skannerineq allakkanillu pisoqaanerusunik ilisarinnissinnaaneq aallartinneqareerpoq. Saqqummersinneqannginnerini isumaginiarneqassaaq ujarliutit angisuut atorlugit nassaarineqarsinnaanissaat.
Nunani mikinerusuni Kalaallit Nunaattut ittuni kisitsisitigut paasissutissiinerit akisungaatsiarput. Innuttaasut ikittut aallaavigalugit kisitsisitigut paasissutissat suliarineqartaraluartut kisitsisitigut paasissutissaliornermi aningaasartuutit innuttaasut amerlassusaat tunngavigalugu ikilisinneqarsinnaanngillat. Immikkoortunik kisitsisitigut paasissutissanik Naatsorsueqqissaartarfimmi siulersuisut tulleriinnilersuissagaangata immikkoortut kisitsisitigut paasissutissat sukumiisumik tulleriinnilersornissaat pisariaqarpoq.
Siulersuisut pingaarnersiuineranni immikkoortunik nutaanik ilassutaasunilluunniit kisitsisitigut paasissutissaliornissamik kissaateqarfiusuni kisitsisitigut paasissutissanik nutaanik pilersitsiffiusinnaasuni nalunaarsuinerit pigineqareernersut nalinginnaasumik aallaaviusarpoq. Nalunaarsuinerit IT-milu atortut pioreersut aallaavigineqarsinnaanngikkaangata kisitsisitigut paasissutissanut nutaanut aallaaviusussanik peqalernissamut ukiut arlalissuit ingerlasinnaasarput.
Ukiuni kingullerni ukiulluunniit aggersut arlallit ingerlaneranni kisitsisitigut paasissutissat saqqummersitassatut pilersaarutinut ilanngunneqarnissaat siunertaralugu immikkoortuni ataani allaaserineqartuni ineriartornerit siulersuisut tulleriinnilersorpaat.
Maannakkut aningaasaliissutaasut iluanni maannakkullu sulisoqarneq tunngavigalu ineriartortitsinermi suliniutit tamarmik ingerlanneqarsinnaannginnerat eqqumaffigissallugu pingaaruteqarpoq, tak. ataani immikkoortut 5 aamma 7. Suliniutit ineriartortitsinermut tunngasut arlalissuit taamaallaat IT-mik ineriartortitsisoqarpat aamma suliffeqarfinnik allanik suleqateqarnikkut suliarineqarsinnaapput. Misilittakkat tunngavialugit suliat ilaat kinguaattoornissaat ilimanarpoq, taamaattumik tamakkiisumik suliassanik allattukkanik tunngaveqarneq tulluartuulluni.
Naatsorsueqqissaartarfiup suliarisartagaa, pisortat aningaasaqarnerat annertusineqassaaq tassunga selskabit ilanngunneqarniarmata.
Maanna suliarineqartarpoq pisortat aningaasaqarnerat aamma kiffartuussinerat kisimik saqqummiunneqartarput. Selskabit ilaannginnerat pissutaalluni pisortatigoortumik inissiat, mittarfiit, Nukissiorfiit allallu ilanngunneqarneq kisitsisitigut paasissutissanut ajorput. Pisortat aningaasaqarnerannik aamma sullissinerannik sinneqartoorutit pillugit kukkulluni isumaqartoqarpat, piviusumik pisortat aningaasaqarnerat ajunnginnerujussuarmik inissisimassaaq. Pisortat selskabiutaanik ilanngussineq pisortat aningaasaqarnerannik tamakkiinerusumik takutitsissaaq.
Kalaallit Nunaanni napparsimaviit atorneqarneri pillugit napparsimasunut paasissutissanik katersivik Cosmic atorlugu nutaamik kisitsisitigut paasissutissiortoqarniarpoq. Kisitsisitigut paasissutissani pineqartumi makku assersuutigalugu saqqummiunneqarniarput; napparsimavimmiikkunnaartut, immikkoortoqarfiit, napparsimalluni unnuinerit amerlassusaat, napparsimasup ukiui aamma suiaassusaat. Taakku ilisimatusartunit tunuliaqutatut atorneqarsinnaassapput. Ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu anguniarneqarpoq nakorsiarnerit amerlassusaat, napparsimavimmiikkunnaartut peqqissusaanik nalunaarnerit aamma Kalaallit Nunaata avataani pisunut tunngasunik ilanngussisalernissaq, kisianni paasissutissat taakkununnga tunngasut suli tamakkiisuunngillat. Napparsimmavinnik atuisunut paasissutissat ilassutaasinnaapput.
2023-mit Naatsorsueqqissaartarfimmit naatsorsuutigineqarpoq Cosmic-imit datanik pissarsisalernissaq. Cosmic-ip atorunnaartussaanera pissutaalluni Cosmic periutsimik allamik taarserneqarumaarpoq.
Kalaallit Nunaanni Center for Folkesundhed Statens Institut for Folkesundhed-ip (SIF) ataani inissisimavoq, taanna Syddansk Universitetimi immikkoortortaqarfiuvoq. Kalaallit Nunaanni Center for Folkesundhedimit ukiut sisamakkaarlugit innuttaasut peqqissusaanik misissuisarput annertuumik, inuit 2.000-3.000-it apersorneqarlutik misissorneqartarput. Siunissami takorloorneqarpoq misissuinermit datat sukumiisut Naatsorsueqqissaartarfimmut inissinneqartalernissaat, taamaaliortoqarpat ilisimatusartut Naatsorsueqqissaartarfimmit ilisimatusartunut isissut atorlugu taakkuninnga datanik pissarsisinnaalissapput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit Nunatsinni Nakorsaaneqarfik annertusisamik suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarfigaa, tamatuma kinguneraa kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartalernissaat, Nunatsinni Nakorsaaneqarfimmi katsorsaanermik ilisimasallit suleqatigalugit. Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartalersussat tassaapput kisitsisitigut paasissutissat makkununnga tunngasut; erninerit, toqusut, peersitsinerit, nappaatit tunillaattartut il.il. Datat Nunatsinni Nakorsaaneqarfimmit pissarsiarineqareeraangamik kukkunersiorneqartassapput ilisimatusarnermullu atorneqarsinnaasunngorlugit aamma kisitsisaataasivimmut ilineqarsinnaanngorlugit suliarineqartassallutik. Tabelit tamanut saqqummiunneqannginnerini Nunatsinni Nakorsaaneqarfimmit misissorneqaqqaartassapput, Nunatsinnilu Nakorsaaneqarfik saqqummersinneqartut siammarternerinut akusussaasuusassaaq.
Naatsorsueqqissaartarfiup Namminersorlutik Oqartussani Isumaqatigiissutit pillugit immikkoortortaqarfik oqaloqatigaa pisortaqarfinni sulisut aningaasarsiaasa kisitsisitigut paasissutissiorneqarsinnaanerat misissorlugu. Kisitsisitigut paasissutissat isumaqatiginninniartunit isumaqatiginninniarnermi atortarsinnaasavaat tamanullu soqutiginarsinnaassalluni. DJØF aamma SIK aqqutigalugu atorfillit siulliullugit suliarineqassapput, siulliit suliarineqareerpata inerisarlugit suliareqqinneqassanersut naliliiffigineqarumaarput.
2022-mi suliffeqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat iluarsaanneqarlutik suliarineqarput.
Akissarsiallit aamma namminersortut, pisortaqarfinnilu assigiinngitsuni suliffillit immikkoortiterlugit suliffeqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissanut takussutissiarineqartalernissat Naatsorsueqqissaartarfimmit aamma suliarineqarpoq. Aamma Kalaallit Nunaanni najugaqavinngitsut suliffiisa nalunaarsornissaat suliniutigineqarpoq.
Naatsorsuutini suliffeqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat, pisortaqarfinni atorfillit aamma nuna tamakkerlugu naatsorsuutini suliffeqarfiit eqqarsaatigalugit ataqatigiissaarneqassapput, taamaasilluni nalunaarsuinermi ajornannginnerusumik imminnut ataqatigiissaarneqarsinnaalissapput. Taakku saniatigut ukioqqortussutsit, najugaqarfiit allallu saqqummersinneqartartuni pineqartuni ataqatigiissaarneqassapput.
Maanna kisitsisaataasivimmi innuttaasut naatsorsornerat immikkoortortaqalernikuuvoq. Innuttaasut naatsorsornerat tabelinik arlalinnik imaqarpoq, taakku innuttaasut kisitsisitigut paasissutissanut naatsorsuinernut tunngaviupput. Paasissutissat assigiinngitsut (ass. toqusut, meeqqiornerit allallu) tamarmik tabelit tassaniittut atorlugit nunami sumiinneq apeqqutaatinnagu suliarineqartarput.
Innuttaasut amerlassusissaanik, maanna ineriartortinneqartup, suliaqarnissaq taamaalilluni tunngavilerneqarpoq. Uppernarsaasiornissaq aamma kikkunnit tamani takuneqarsinnaanissaa qulakkeerniarlugu tunngaviusumik datat aamma naatsorsuinermi inernerit periuserlu kisitsisaataasivimmi saqqummiunneqarput.
Ataatsimut naatsorsueriaasissamut suleqatissarsinissaq anguniarlugu suleriaaseq 2022-mi Nunani Avannarlerni Naatsorsueqqissaartarfiit ataatsimiinneranni saqqummersinneqarpoq. 2022-mi Hagstove Føroya suleqataaniarluni aaliangerpoq, maannalu tabelit pisariaqartut Savalimmiuni innuttaasunut naatsorsuutinut tunngasut suliareqqammerpaat.
Meeqqat angerlarsimaffiup avataani inissinneqartut pillugit kisitsisitigut paasissutissaliornissaq siunertaavoq.
Meeqqat inuusuttullu paaqqinnittarfianni najugaqartut aamma ilaqutariit paarsisartut pillugit kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartarput. Kommunini paaqqinnittarfinni najugaqartut, inunnit paaqqinnittarfinni pigineqartuni najugaqartut, ilaqutariinilu suliffigalugu najugaqartut ilanngullugit suliarineqartalissapput. Taakkununnga allaffissornermi aqutsinerni aningaasaqarnikkut paasissutissat najoqqutarineqartarput, taakkununnga ilaapput Meeqqat inuusuttuaqqallu pillugit ESDH atorlugu suliat. ESDH Kommuneqarfik Sermersuummi atorneqarpoq 2022/2023-milu kommunit sinnerinut atuutilerneqartussaalluni. EDSH atorlugu nalunaarutiginninnerit paasissutissartaat atorlugit qanoq amerlatiginerinik nalunaarsuisoqarsinnaanersoq misissorneqassaaq.
2020-mi Naalakkersuisut innarluutillit pillugit paasissutissiornerannut tunngatillugu Naatsorsueqqissaartarfik paasissutissanik pissarsivoq paasissutissallu inunnut innarluutilinnut tunngasut assigiinngitsut iluarsaallugit. Paasissutissat innarluutilinnut tunngasut kommuninit nalunaarsugaapput, innarluutillit pillugit inatsisit malillugit kommuninut tunniussaallutik. Taakku kisitsisaataasivimmut tabeliliaralugit saqqummersinneqarput, suliarineranullu periutsit allaaserineqarlutik.
Naatsorsueqqissaartarfiup Naalakkersuisut oqaloqatigaat inuit innarluutillit pillugit paasissutissanik katersisarnissamik, ukiumoortumik saqqummersitsisalernissaq eqqarsaatigalugu. Takorluukkat ilagaat innarluutit suuneri tunngavigalugit ikiorsiissutigineqartartut nalunaarsorsinnaanngornissaat.
Naatsorsueqqissaartarfik nunanut allanut angalasut, umiarsuarnut takornariartaatinut ilaasut aamma akunnittarfinni unnuisartut pillugit kisitsisitigut paasissutissiortarpoq.
Akunnittarfinni unnuisartut pillugit paasissutissiornermut periutsip allaaserineqarnera pitsanngorsarneqassaaq, unnuisarfiit ilanngunneqartartut qanoq ittuuneri tassani allaaserineqarnissaat eqqarsaatigineqarluni. Akunnittarfiit (hotel) aamma vandrehjemmet qanoq immikkoortinneqartarnersut nassuiarneqassaaq aamma unnuisarfiit (indkvartering) qanoq ittuuneri nassuiarneqassallutik. Taakkulu kisitsisitigut paasissutissiornermi unnuisarfinnut allanut sanilliullugit qanoq annertutiginersut immikkut nalunaarsorneqassallutik.
Takornariaqarnermik inuussutissarsiortut suleqatigalugit Naatsorsueqqissaartarfik unnuisarfinnik nutaanik ilisimasaqartalernissaata, unnuisarfiit ammaraangata, qulakkeerneqarnissaa suliniutaavoq.
Kalaallit Nunaata iluani timmisartumik umiarsuarnillu angallannermi kisitsisit saqqummersinneqarsinnaaneri misissorneqassaaq. Saqqummersitsineq taamaallaat pisinnaassaaq kisitsisitigut paasissutissiornermi inatsit, tassa suliffeqarfinnik ataasiakkaanik ilisarinnissinnaannginnissaq, eqquutinneqarpat.
Naatsorsueqqissaartarfiup nunanik allanik niueqateqarneq saqqummersittarpaa, tassani avammut tunisinerit aamma Kalaallit Nunaannut tunisinerit pineqartarput. Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerat, nunanik allanik niueqateqarnermik aamma Kalaallit Nunaata nunallu allat akornanni aningaasaqarnerannik imaqassaaq, assersuutigalugu kiffartuussinernik niuerneq, nunanit allanik aningaasanik atorneq, erniat akilikkat, nunanit allanit Kalaallit Nunaannut aningaasaliinerit, killormullu Kalaallit Nunaata nunanut allanut aningaasaliinera, nunani allani utoqqalinersiassanut ileqqaarnerit il.il. Aningaasaqarnermi pingaarutilinnut ass. BNI-mi atoriaannaat, avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerat atorlugu naatsorsorneqarsinnaalissapput. BNI atoriaannaat Kalaallit Nunaanni inuunermi atukkat pitsaassusaasa uuttuutaatut pitsaanerpaatut nalilerneqartarpoq, nunat allat inuunermi atukkanut sanilliussinermi BNP-mit pitsaanerulluni. Nunanit allanit aningaasaliissutit, ass. bloktiskudit aamma EU-mit ilinniartitaanermut tapit nalingisa, Kalaallit Nunaanni BNP-mut ilanngunneqarneq ajornerat.
Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerata suliarineqarnissaa nunarsuarmi anguniakkanut aningaasaliissutinit ilaatigut akilerneqarsinnaassaaq. Naatsorsueqqissaartarfimmit paasissutissat assigiinngitsut avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerannut atugassat piffissaq sivisooq atorlugu katersorneqarnikuupput, taakkuli nalilersorneqarnissaanut, kukkunersiorneqarnissaanut paasissutissanillu allanik katersinissamut ikiorneqarnissaq amigaatigineqarpoq, taamaasilluni nunani tamalaani periuseq atorneqartartoq anguneqassammat.
Kalaallit Nunaata nunanik allanik niueqateqarnera ukiuni kingullerni allanngorpoq. Siusinnerusukkut nunanik allanik niueqateqarneq Ålborg aqqutigalugu ingerlanneqartarsimagaluarpoq. Maanna assigiinngitsut aqqutigalugit niuerneq ingerlanneqartalersimavoq; internet atorlugu, umiarsuarnik Kalaallit Nunaata pisassaanik aalisartunik attartornikkut nunanilu allani tulaassisartuni il.il.
Suliffeqarfiit aalisarnermik suliaqartut angisuut Kalaallit Nunaanni aamma Danmarkimi suliaqarput. Nioqqutissanik niuerneq taamaasilluni annertooq suliffeqarfiit aalisarnermik suliaqartut iluini pisarpoq, tassa nioqqutissat suliffeqarfiup iluani nuunneqartarlutik, suliffeqarfimmit allamut akigineqannginnerminni. Taamaattoqarnera avammut tunisinermut akinut aamma nunamut akeqarfimmut nalorninartorsiortitsisarpoq.
Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinneranik suliaqarnermi nunanik allanik niueqateqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissiortarneq iluarsaaniarneqarpoq nalunaarsuutinullu najoqqutat tassunga atorneqartartut ilanngullugit misissorneqassallutik.
Danmark Statistikimit ukiuni kingullerni arlaqartuni Kalaallit Nunaata aalisakkat Danmark aqqutigalugu nunanut allanut tunisat immikkut nalunaarsorneqarput. Taakku immikkut kisitsisaataasivimmi tabelinngorlugit saqqummersinneqarnissaat pilersaarutaavoq.
Suliffissarsiortut naatsorsornissaannut atatillugu ajornartorsiut tassaavoq ataavartumik naqitsittarnissamut piumasaqaatit eqqarsaatigalugit kommunit assigiinngiiaartunik allanngorartunillu periuseqartarnerat.
Kommunit assigiiaarnerusumik nalunaarsuisalernissaat anguniarlugu, suliffissarsiortut aamma isumaginninnermit isertitat ataatsimoortinneqartalersinnaalernissaat Naatsorsueqqissaartarfimmit misissorneqarniarpoq. Suliffissarsiortunut ikiorsiisalernissaq pillugu inatsisissaq nutaaq 2023-ip qiteqqunnerani atuutilersussaq eqqarsaatigalugu tulluarpoq. Inatsisit nutaaq tunngavigalugu suliffissarsiortut aamma suliffissarsiortut sulilernissaminnut piareersimanngitsut, ass. sivisuumik napparsimanertik pissutigalugu assigiinngitsunik ikiorsiissutinik tunineqartalissapput.
2023-mi Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisitigut paasissutissat ‘Suliaqarfik suliffigisaq’ nutaatut saqqummersinneqarpoq. Kisitsisitigut paasissutissiaq immini soqutiginartuuvoq ilaatigullu Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit atasinnaassutsimik (holdbarhedsmodel) naatsorsuinerannut atorneqarsinnaassalluni.
Innuttaasut assersuutigalugu ima suliffeqarfinnut agguataarneqarput:
· Suliffillit immikkut nalunaarutigineqarsimanngitsut
· Ilinniartut ilinniagaqarnermusiallit suliffillit
· Suliffeqanngikkallarnermi ikiorsiissutinik pisartut
· Ilinniartut ilinniagaqarnermusineq ajortut
· Soraarnerussutisiallit
· Allat suliffeqarfiit avataaniittut
Kingusinnerusukkut Naatsorsueqqissaartarfik ilaqutariit aningaasaqarnerat tunngavigalugu kisitsisitigut paasissutissanik saqqummersitsisalersinnaassaaq, tassani eqqarsaatigineqarlutik ilaqutariinni inersimasut ilinniarsimassusaat aamma suliaqarfinni sorlerni sulinerat.
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit marloqiusanngorlugit suliarineqartarput. Inaarutaasumik kisitsisit naatsorsorneqarnerat ukiumi pineqartumi nioqqutissat oqimaaqatigiissillugit ukiup affaani siullermi pisarpoq. Assersuutigalugu 2020-mut inaarutaasumik kisitsisit naatsorsorneqarnerat 2023-mi pissaaq. Kisitsisaagallartut naatsorsorneqarnerat ukiup affaata aappaani pisarpoq, tassani 2021-mut 2022-mullu kisitsisaagallartut 2020-mi naatsorsorneqassallutik. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit immikkoortuat taanna nuna tamakkerlugu naatsorsuutinik ingerlatsineruvoq nalinginnaasoq.
Ukiuni tulliuttuni Kalaallit Nunaanni piginnaasat ineriartortinneqarnissaat immikkut sammineqartussaavoq, tassani eqqarsaatigineqarlutik kisitsisinik ukiunik arlalinnoortunik naatsorsueqqinneq (deflatering) (akit aalajangersimasut) aamma kisitsisaagallartunik eqqornerusumik naatsorsuineq, taamaasilluni kisitsisiviusut saqqummiunneqarnerini allanngortiterineq annertooq pisariaarutissammat. Aalisarnermik suliallit suliffeqarfiit naatsorsuutaat atorlugit suliffeqarfiit aalisakkanik suliaqartut naatsorsoqqissaarneqassapput. Aamma ukioq tunngaviusoq 2010, nutaamik taarserneqassaaq, 2015 tunngavittut atulissalluni.
2019-imi nuna tamakkerlugu naatsorsuutini pisortat aningaasaqarnerisa kodii atorneqartut allanngortinneqarput, nuna tamakkerlugu naatsorsuutini toqqaannarnerusumik atorneqarsinnaalerlutik. Suliffeqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat nuna tamakkerlugu naatsorsuutinit toqqaanarnerusumik atorneqarsinnaalernissaat aamma suliarineqassasut naatsorsuutigineqarpoq.
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutini ajornartorsiutaasorujussuupput sanaartornermut tunngasut (kvadratmeterit qassit sanaartorneqarpat, qanoq akeqarpat aamma kvadratmeterit qassit peerneqartarpat) aamma inigisat atorneqarnerinut tunngasut (kvadratmeterit qassit najugaqarfigineqarpat aamma ineqarnermut kvadratmeterimut qanoq akiliisoqartarpa).
Ineqarnermut tunngasut aamma immikkut soqutiginarput, innuttaasut ineqarnerat sanaartornermut tapiissutinut sunniuteqartorujussuummat.
Naatsorsueqqissaartarfik tunngaviusumik paasissutissat sanaartornermut nalunaarusiorniarnerannut suleqataavoq. Maanna sanaartornermut nalunaarsuiffiup qanittumi atuutilernissaa ilimananngilaq. Taamaattumik utaqqiisaagallartumik aaqqiisoqarnissaa pisariaqarsinnaavoq.
kisitsisit pineqartut assigiittussaagaluartut Naatsorsueqqissaartarfimmit pinerluuteqarsimasut pillugit kisitsisitigut paasissutissiaanni kisitsisit politiit ukiumoortumik nalunaarusiaanni kisitsisinit allaanerulaartarput. 2023-mi politiit allaanerusumik atortoqalertussaapput. Naatsorsueqqissaartarfimmit aamma politiinit isumaqatigiissutigineqarpoq, paasissutissanik nutaamik aallertoqarsinnaalerpat, Naatsorsueqqissaartarfimmit aamma politiinit saqqummersinneqartussat assigiimmik suliarineqarnissaat. Kia sorliit saqqummersissaneraat isumaqatigiissutigineqassaaq. Saqqummersitat ataqatigiinnissaat, assigiinngikkaluarlutik siunnerfigineqarpoq. Periarfissat ilagaat politiit tunngaviusumik paasissutissanik saqqummersitsisinnaanissaat Naatsorsueqqissaartarfimmit inuit pinerluuteqarsimasut pillugit paasissutissanik ilisimatusarnermi atorneqarsinnaasut saqqummersinneqartut.
Nalilersorneqassaaq Naatsorsueqqissaartarfimmit ulorianartumik inuit pinerlineqarsimasut pillugit kisitsisitigut paasissutissiortoqarsinnaanersoq. Kisitsisit pineqartut amigaatigineqartut Naatsorsueqqissaartarfiup aamma Kalaallit Nunaanni Eqqartuussiveqarneq pillugu Siunnersuisoqatigiit oqaloqatigiinneranni eqqaaneqarsimavoq. Aammattaaq nalilersorneqassaaq pinerluuteqarsimasutut pillagaareernerup kingorna pinerluuteqaqqittartut pillugit kisitsisitigut paasissutissiortoqassanersoq.
Pineqaatissinneqareernerup kingorna pinerloqqittartut pillugit aamma kisitsisitigut paasissutissiortoqassanersoq nalilersorneqarpoq.
Meeqqat atuarfiannit (tunngaviusumik ilinniarfiit) kisitsisitigut paasissutissat maanna Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfimmit suliarineqartarput, ilinniarnermut kisitsisitigut paasissutissat allat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartartut. Suliat ingerlanerini itisiliinerit soqutigineqaleriartornerat ilutigalugu ass. inuusuttut suliniuteqarfigineqartussat naatsorsuinerit, pingaaruteqartorujussuuvoq Naatsorsueqqissaartarfiup Ilinniartitaanermullu Aqutsisoqarfiup suleqatigiilluarlutik ataqatigiissaarinissaat.
Naatsorsueqqissaartarfik aamma Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfik qanimut oqaloqatigiipput meeqqat atuarfiannut kisitsisitigut paasissutissat pillugit. Tassani immikkut pingaartinneqarlutik IT-mik atortut pioreersut atorlugit datanik ukununnga tunngasut aaneqarsinnaanissaat; atuartut, ilinniartitsisut, ilinniartitsinerit. IT-mik atortut pioreersut atorneqalerpata nalunaarsuisarnerit atorunnaassapput. Naatsorsueqqissaartarfimmit meeqqat atuarfiannit kisitsisit kisitsisaataasivimmut ilineqartalernissaat anguniarneqarpoq, meeqqallu atuarfiannit nalunaarsuutit ilisimatusartunit itisiliinernullu atorneqarsinnaanngorlugit Naatsorsueqqissaartarfiup ilisimatusartunut immikkut aaqqiissuteqarfigineqartarneranut ilanngutissasut. Datanik katersinermut suliassat sorliit suliarisassaneraat Naatsorsueqqissaartarfimmit aamma Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfimmit isumaqatigiissutigineqassaaq.
Ilinniarnertuunngorniarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat suliariniarneqarput, tassani sammineqassallutik fagit sorliit qaffasissutsillu sorliit tiguneqartarnersut karakteerit pineqartartut ilanngullugit. Taakku atorlugit takuneqarsinnaavoq ilinniaqqiffinnut ingerlaqqiffiusunut assigiinngitsunut karakterit piumasaqaataasut qanoq amerlatigisunit anguneqartarnersut.
Nunarsuarmi anguniakkat aqqutigalugit Danmark Statistik suleqatigalugu soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut paasissutissiornissaq ilaavoq. Soraarnerussutisiaqalernissamut katersat assigiinngisitaarneri nikingassutsit assigiinngisitaarnerinut pissutaaqataasinnaalluarpoq.
Pisortat soraarnerussutisiussaasa saniatigut nammineerluni katersat annertunerusumik tapertaasalertussaapput, taamaattumillu soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut paasissutissaqarnissaa piukkunnartorujussuuvoq. Naatsorsuutigineqarpoq paasissutissat Nationalbankenimit pissarsiarineqartarsinnaassasut, Danmarkimillu soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut paasissutissanut sanilliunneqarsinnaassasoq. Paasissutissat saniatigut pissarsiarineqartussat tassaapput Kalaallit Nunaanni soraarnerussutisiassatut katersat. Aammattaaq aningaasat pigisat pillugit kisitsisitigut paasissutissiortalernissamut tunngavissat naammannersut nalilersorneqassapput.
Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinneranut aamma atajuartitsinissamut modellimut (holdbarhedsmodel), nunani allani soraarnerussutisianut akiliisarnerit pigineqartullu annertussusaat, atorneqarsinnaassapput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit aalisarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissiassat pillugit aalisarneq pillugu ataatsimiitsitaliarsuaq oqaloqatigineqarpoq. Nunarsuarmi anguniakkat tunngavigalugit aamma Danmark Statistiki, aalisarnermut tunngasut kisitsisitigut paasissutissat pitsanngorsarneqarnissaanik, suleqatigineqarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit aalisarnermut tunngasunik naatsorsuutinik ilaatigut itisiliilluni naatsorsuutinik suliaqartoqartalernissaa pillugu Danmark Statistik suleqatigineqarpoq.
Sanaartoriaatsimut tulluartumik aningaasartuutinut uuttuutip allanngortinneqarnissaa pilersaarutigineqarpoq. Sanaartornermut malittarisassat akuerineqareerpata taamaaliortoqassappat pitsaanerpaasussaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfik DREAM suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarfigalugu maligassamut periaasiliassaq (modelsystem) suliarilerpaa. Maligassamut periusissaliaq makkuninnga imaqarpoq; innuttaasut amerlassusissaat, ilinniartitaanerup isikkussaa, siunissaq eqqarsaatigalugu inuiaqatigiit pillugit paasissutissat taputartuussanik atajuartitsinissamut modelli (holdbarhedsmodel).
2023-mi ilinniarnermut maligassamut periusiliaq aamma inuiaqatigiit pillugit paasissutissat taputartuullugit periaasiliaq nutarterneqassapput, ilinniartitaanermut aamma suliffeqarnermi pissutsinut atugassanngorlugit, kisitsisit nutarterneqartussat 2021-mut killissapput. Atajuartitsinissamut modelli nuna tamakkerlugu naatsorsuutini kisitsisinik nutarterisoqassaaq 2019 ilanngullugu, nuna tamakkerlugu naatsorsuutini kisitsisiviusut atorneqassallutik.
2023-mi upernaakkut periaatsit Naalakkersuisunit atajuartitsinissamut pilersaarutit aamma ineriartortitsinissamut pilersaarutinut ilanngunneqassapput, Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit ukiumoortumik nalunaarusiaanut aamma atorneqassaaq.
2023-mi ukiakkut periaatsinik arlalinnik allannguisoqassaaq, ilaatigut suliffeqarnermi pissutsinut aamma aningaasarsisitsinernut periaatsinik allannguisoqassalluni.
Naatsorsueriaaseq nutaaq malillugu kommunit tamarmik 2021-mi naatsorsuutinik saqqummersitsippata (naatsorsuutit 2021-moortut) kontoplani nutaaq malillugu suliaasussaapput. Kontoplan nutaaq atuutilerpat ilimagineqarpoq akilersuutit kisitsisitigut paasissutissiorneqarsinnaanngussasut, paasissutissani takuneqarsinnaassapput akilersuisut aamma akiliiffigineqartartut. Naatsorsuutinilli annertuumik aallertoqarnissaa pisariaqarpoq, maanna isumaginninneq pillugu Naatsorsueqqissaartarfimmit pissarsiarineqartartunit annertunerusumik allanngortoqartariaqarluni.
Akilersuutit pillugit kisitsisitigut paasissutissat soqutiginartorujussuupput. Isertitat pillugit paasissutissanut aamma soqutiginarpoq, ingammik aningaasaatikilliorneq aningaasaqarnerullu nikingassusaat eqqarsaatiginerullugit.
Naalakkersuisut pisortatigoortumik piitsuunermut killigititamik atuutsilersitsinissaanut misissuinissamut ungasinnitsukkut ilimanarpoq Naatsorsueqqissaartarfik killigititassamut inissiiniarnermut misissuinissamut suleqataasasoq. Maanakkuugallartoq Naatsorsueqqissaartarfimmit, suliniutip aallartinnerani eqqarsaatinik imalimmik notatiliorpoq. Periuseq Kalaallit Nunaanni pissutsinut naleqqussagaavoq datallu pissarsiarineqarsinnaasut tunngavigalugit suliaalluni.
Maanna ‘aningaasaatikilliortut’ Naatsorsueqqissaartarfimmit saqqummersinneqartarput. Tassani piitsuussusermut qanissuseq naatsorsorneqartarpoq Danmarkimi fattigdomskommissionimi innersuussutit tunngavigalugit.
Ilimanarsinnaavoq siunissami piitsuunermut killigititaq aaliangerneqarpat aningaasaatikilliortut tunngavigalugit killiliisoqassasoq. Taamaakkaluartorli piitsuunerpaaffittut killilerneqassanersut aamma aningaasartuutissanik naatsorsuilluni aningaasanik naammattunik atuilluni inuuniarneq naatsorsorneqassasoq aamma eqqarsaatigineqarpoq.
Kalaallit Nunaanni suliffeqarfinni siulersuisut akornanni arnat angutillu inissisimanerat kisitsisaataasivimmut ilineqartalernissaat pilersaarusiorneqarpoq.
Taakku saniatigut ilaqutariit pillugit kisitsisaataasivimmi tabelinut ilanngussiniartoqarpoq, ilaatigullu ilaqutariit pillugit kisitsisitigut paasissutissiornissaq pilersaarutaalluni. Arnat angutillu naligiissitaanerannut pingaaruteqartut ilagaat, angajoqqaat meeqqallu ataqatigiinnerat, ass. anaanaasut ataataasullu meeqqaminnik najugaqateqarnerat, taamaanngippallu illoqarfeqatigiinnersut, taamaasilluni ilagisinnaanerinut periarfissaqarluni.
Ukiut tamaasa Naatsorsueqqissaartarfik FN-imut Silaannarsuarmik mingutsitsineq pillugu nalunaarusiortarpoq. Nalunaarusiami immikkoortortatut ilaapput eqqakkanik imermillu eqqaanermut periutsit.
Illoqarfinni nunaqarfinnilu eqqakkat pillugit kommuninit paasissutissat ukiorpassuanngortuni annikippallaarujussuarnerat pissutigalugu Carl Bro A/S-imit 1996-mi aanna 2001-imi eqqakkanik immikkoortiterinermik misissuinermit misissuinermit paasisat tunngavigalugit atorneqartarput.
2022-mi ukiakkut Naatsorsueqqissaartarfimmit nuna tamakkerlugu eqqakkanik suliaqarfik nutaaq ESANI A/S ataatsimeeqatigineqarpoq. Ataatsimiinnermut ESANI-mit eqqakkanik katersinermut ikuallaanermullu datat katersorneqartut paasiniarnissaat siunertaavoq.
ESANI-mut Nuummittumut eqqakkat tunniunneqartartut assigiinngitsunit marlunneersuupput; suliffeqarfinnit eqqakkat aamma inuit eqqagaat.
Eqqakkat kommunimeersut aamma najugaqarfinnit Nuummut umiarsuarmik assartorneqarsimasut eqqaavissuarmut tunniunneqartarput. ESANI-mit eqqakkat uuttortarneqartarput, saviminernut saffiukkanullu, plastikkinut, igalaaminernut il. il., immikkoortiterneqarlutik.
Inuit eqqakkanik aggiussisinnaapput akeqanngitsumik, taakku saviminernut, qisunnut, igalaaminernut, plastikkinut allanullu immikkoortiterneqartarput. Inuit eqqakkat aggiussaat ESANI-mit uuttortarneqarneq ajorput.
Maanna ESANI Nuummi eqqakkat pillugit kisitsisinik paasissutissaateqarpoq. Nuummi eqqakkat tamakkerlugit pigineqanngikkallarput. 2023 aallarnerfigalugu ESANI Naatsorsueqqissaartarfimmut datanik tunniussisalerniarpoq, tamatuma kingorna eqqakkanik kisitsisitigut paasissutissiortoqartalersinnaanersoq nalilersorneqassaaq.
Naatsorsueqqissaartarfik naatsorsueqqissaarneq pillugu inatsit naapertorlugu avataanit aningaasalersukkanik ilisimatusarnissamut pisinnaatitaavoq. Periarfissaq tamanna Naatsorsueqqissaartarfiup annikitsuinnarmik atornikuuaa. Kisiannili Kalaallit Nunaanni Kalaallillu Nunaata avataani ilisimatusartut suleqatigalugit Naatsorsueqqissaartarfik ilisimatusarnerni – akiliisitsilluni – paasissutissanik atugassiisarnermigut peqataasarnikuuvoq.
Aammattaaq Naatsorsueqqissaartarfik ukiuni aggersuni arlalinni tulliuttuni nammineq ilisimatusarnissamut sulisussaqarnavianngitsoq ilimagineqarpoq. Kisiannili paasissutissanik pioreersunik pitsaanerusumik allaaserinninnikkut immaqalu nunani avannarlerni naatsorsueqqissaartarfiit allat suleqatigalugit nunani avannarlerni ataatsimut paasissutissanik pissarsisinnaanikkut ilisimatusartunut Naatsorsueqqissaartarfimmi paasissutissanik atuinissamut kissaateqartunut arlalinnik pitsanngorsaanissaq pilersaarutaavoq.
Peqqinneq pillugu paasissutissat ilisimatusartunit piumaneqarnerat annertusisisoq Naatsorsueqqissaartarfimmit maluginiarneqarpoq. Naatsorsueqqissaartarfiup ilisimatusartunut datanik pissarsisinnaanermik neqeroorutaa atorlugu ilisimatusartut itisiliillutik inuillu aalajangersimasut pillugit paasissutissat atorlugit Kalaallit Nunaanni innuttaasut tamakkerlugit sanilliussisarput.
Naatsorsueqqissaartarfik 2023-p aallartinnerani 16-inik sulisoqarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfik pisortat immikkoortortaattut allatulli akissarsiat pillugit qitiusumiit aqunneqarpoq aammalu sulisut inissaannik qitiusumit tunineqartarluni. Sinaakkutaasumik atugassaritinneqartut – suliassanut amerliartortunut sanilliullugit – Naatsorsueqqissaartarfiup pisariaqartunik piginnaasalinnik sulisussarsiortarnerani sulisullu sulisoriinnarnissaanni unammilligassat annertusiartortunik ukiuni aggersuni iliuuseqartariaqarneranik kinguneqarput.
Naatsorsueqqissaartarfimmi suliassat ukiuni kingullerni allanngornikuupput. Kisitsisitigut paasissutissanut nalunaarutit Naatsorsueqqissaartarfiup annertusiartortumik elektronikinngorlugit tigusalernikuuai, avammullu saqqummiinerit kisitsisitigut paasissutissat aamma kisitsisaataasivimmiittut taamaallaat nittartakkakkut pisarput.
Namminersorlutik Oqartussat ataanni aqutsisoqarfiit allat IT-mi aamma allaffissornermut suleqatigiinnissamik Naatsorsueqqissaartarfik isumaqatigiissusiornikuuvoq.
akilerneqarlutik Naatsorsueqqissaartarfiup suliassaanik suliarinninnissaat pillugu Naatsorsueqqissaartarfiup ukiut pingasut kingulliit ingerlaneranni isumaqatigiissusiorfigisarnikuuai. Allaffissornermi suliassat pillugit iluaqutaasumik suleqateqartoqarsinnaanersoq isumaliutigineqassaaq.
Naatsorsuutinut nalunaarsuisarneq, kisitsisaataasivimmut ilioraaneq, paasissutissanik qarasaasiamut nalunaarsuisarneq katersuisarnerlu, nutserisarneq, assiliartaliortarneq IT-milli ikiuisarneq pillugit suliassat ukiuni kingullerni tallimani – qulini annertuumik ikilisimanerannik aamma Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisut katitigaanerannut piumasaqaatit allanngoriartorsimanerannik qulaaniittut ataatsimut isigalugu kinguneqarput, taamaalilluni sulisut tamarluinnangajammik kisitsisitigut paasissutissanik suliaqarnermi suliassanut pingaarnernut siunissami piginnaasaqassallutik. Elektroniskinngorlugit nalunaarutinik annertunerusumik atuineq avammullu saqqummiisarneq, sulisut ikiligaluartut kisitsisitigut paasissutissat amerlanerit suliarineqartarnerannut pissutaapput, atuisullu siusinnerusumut sanilliullugu paasissutissat immikkuualuttunngortinnerullugit pissarsiarinissaannut periarfissaqalerlutik. Ineriartorneq taanna ingerlatiinnarniarlugu IT-mik, paasissutissanik suliaqarnermik paasissutissanillu nalilersuinermik piginnaasallit sulisoriinnarnissaat sulisussarsiarineqarnissallu pisariaqarpoq.
Suliffeqarfimmit soraartoqarsinnaanera sulisullu eqqortunik piginnaasallit sulisussarsiarineqarsinnaanerisa pingaaruteqassusia Naatsorsueqqissaartarfiup eqqumaffigai. Taamaammat Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisut pingaarnerit sulisoriinnarnissaat kiisalu sulisut pikkorissut sulisorilernissaat siunertaralugu kalaallit ilinniartut akornanni Naatsorsueqqissaartarfiup annertunerusumik saqqumilaarnissaa isiginiarneqartariaqarput.
Sulisut sulisoriinnarnissaannut atatillugu suliffiup suliamik ingerlatsinermi ineriartorfiusinnaanera qitiusutut isigineqarpoq. Sulisut namminneq suliamik ingerlatsinermi ineriartornissaminnik akisussaaffeqarnissaannut Naatsorsueqqissaartarfik sinaakkusiissaaq.
Ulluinnarni sulinermi suliat assigiinngiiaassapput. Ingerlatsinermi suliassat ingerlaavartut saniatigut immaqa ilisimatusartut, ilinniartut kiisalu pisortat allaffissornermi sulisui nalilersuisartut suleqatigalugit tulleriinnilersukkanik ineriartortitsinermi suliniutinik suliaqarnissamut piffissaqassaaq.
Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniaqqinnissamut periarfissanik pilerinartunik, ataatsimeersuarnerni peqataanissamik piginnaasanillu qaffassaanernik allanik neqerooruteqartarnermigut sulisut tunniusimanissaat tapersissavaa. Ingerlatsinermut pilersaarut malillugu taamaaliortoqartarnissaanik immikkut pingaartitsisoqassaaq.
Immikkut ilisimasaqalerluni sulianik ingerlatsinermi ineriartortitsineq nunat avannarliit naatsorsueqqissaartarfiini ilaatigut nunani tamalaani naatsorsueqqissaartarfinnik suleqateqartartunik pikkorissartarnikkut pisinnaavoq. Qitiusumik allaffissuup pikkorissartitsinermut immikkoortortaqarfia nunatsinnilu ilinniarfiit suleqatigalugit immikkut ilisimasaqalernissamut ilinniarnissamik pisariaqartitsisoqarnerani nunatsinni neqerooruteqartoqarsinnaaneranut naammattumik soqutiginnilersitsisinnaaneq misissorneqassaaq. IT-mi atortunik pisariaqartunik ilinniarnerit ullumikkut E-learning aqqutigalugu tamarluinnangajammik ingerlanneqarsinnaapput.
Kalaallit Nunaanni ilinniartitaanerit piginnaasanik Naatsorsueqqissaartarfiup ujartugaanik ineriartortitsinissamut killilimmik sammiveqarput. Ilinniarnertuunngorniarfimmi ilinniartut ikittuinnaat matematikki qaffasissoq toqqartarpaat, aamma Kalaallit Nunaanni ingerlaqqilluni ilinniarnerit ilinniartitsissutinut toqqagassanut, suliassanut immikkullu ilinniagassanut piginnaasanik Naatsorsueqqissaartarfiup ujartugaanik ineriartortitsinermut atatillugu toqqaavinnissamik pisariaqartitsisoqarpoq.
Ilinniarnernik ingerlatsinerni peqataanikkut, pikkorissartitsisarnikkut suliassanullu tunngatillugu ilitsersuisarnermi peqataasarnikkut ilinniarfinni ersarissuunerunissaq Naatsorsueqqissaartarfiup kissaatigaa. Naatsorsueqqissaartarfik Kalaallit Nunaanni ilinniartut akornanni kalaallillu Danmarkimi ilinniartut akornanni ingerlaavartumik aamma praktikkertussarsiortarniarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup aalajangiisartut ilisimatinniarpai Kalaallit Nunaanni ilinniartitsisarnermi IT-mik, matematikkimik aamma pinngortitamik ilinniartitsissutinik meeqqat atuarfianni aallartilluni ilinniartitsisarneq amigaatigineqartoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanik quppernermik ilinniaqqittut opgaviliornerminni suliarisinnaasaanik imalimmik isumassarsiorfissamik immikkut pilersitsisoqarnikuuvoq.
Siornatigut Naatsorsueqqissaartarfik ilinniartunik qarasaasiamut immersuisussanik, paasissutissanik katersisussanik allanillu suliaqartussanik sulisoqartarnikuuvoq. Qarasaasiaq atorlugu suleriaaseqarnerulernerup kinguneranik ilinniartunik sulisoqarnissaq annikilliartorpoq, taamaattumik Naatsorsueqqissaartarfik tamakkuninnga suliaqartussanik ilinniartunik sulisoqassaarnikuuvoq. Naatsorsueqqissaartarfik ilinniartunik sulisoqarusuppoq siunissami sulilerumaartussanik. Ilinniartunik sulisunut piumasaqaatit maanna qaffasinnerupput. Ilinniarlutik sulisut siunissami Naatsorsueqqissaartarfimmi ukiuni arlaqartuni sulinissaat pisariaqarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup allaffeqarfiani Nuummiittumi sulisut tamarmik kalaaliupput imaluunniit Kalaallit Nunaannut immikkut attaveqarput, Kalaallit Nunaannut suliffissarsiortut killilersimaarnissaat pillugu inatsimmi nassuiaat takuneqarsinnaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfik Kalaallit Nunaata avataani najugaqartunik marlunnik ullumikkut sulisoqarpoq. Sulisut Kalaallit Nunaata avataaniittut Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfimmi sulinikuullutik, maanna minnerpaamik ukiuni 15-ini aamma 20-ni atorfeqareernikuupput.
Sulisussarsiortarnermi pissutsit pissutigalugit Kalaallit Nunaata avataani atorfinitsitsinissaq pisariaqarnikuuvoq. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit aamma akiliisarnerup naligiissinnera Danmarks Statistikimit siunnersortimit ikiorteqarluni ullumikkut suliarineqartarput taamatuttaaq maligassamut periaasiliaq (modelsystem) DREAM-i sulisunik ikiortulerluni suliarineqartariaqarpoq. Suliat taakku immikkut ilisimasalinnik suliarineqartussaaneri pillugit naatsorsuutigineqarpoq Kalaallit Nunaata avataaniit siunnersortinik ikiortulerluni suliarineqartarnissaat.
Misilittakkat tunngavigalugit paasinarsivoq, Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisut piginnaasaasa saniatigut avataani suliffeqarfinniit imaluunniit siunnersortinit ikiorneqartarnissaq, Naatsorsueqqissaartarfimmut akilersinnaanerpaajusoq. Sulisut taamaasillutik aamma ilinniartinneqartarput. Sulinissamut isumaqatigiissutit malillugit sulisunik nutaanik akikinnerusunngorlugit sulisortaartoqarsinnaagaluarpoq, nalinginnaasumilli atorfinnut qinnuteqartartut ilinniarlutik naammasserlaajusarput, taakkulu sulinissaanik ilinniartinneqartariaqartarput nalinginnaasumillu sivikitsumik atorfeqartarlutik.
Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanut isertartut malinnaaviginerisigut Naatsorsueqqissaartarfiup suliai qanoq atorneqartartiginersut, suliat sorliit soqutigineqarnerunersut aamma nunanit sorlerniit Kalaallit Nunaat pillugu paasiassarsiortoqartarnersoq malinnaavigineqarsinnaapput.
Atuisut kisitsisitigut paasissutissanik atortakkaminnik naammagisimaarinninnerannik misissuinikkut isertartunik kisitsisitigut paasissutissanik Naatsorsueqqissaartarfiup ilaniarpaa. Atuisunik misissuineq annertooq pilersaarutaanngilaq, tassungali taarsiullugu kommunini, soqutigisaqaqatigiinni, sulisoqarfinni, ilisimatusarfinni ilinniarfinnilu atuisut pingaarnerit ataatsimeeqatiginiarneqarput.
Nittartagaq pillugu aamma kisitsisaataasivik pillugu pikkorissaanermi Naatsorsueqqissaartarfik pikkorissartunut paasiniaasalerniarpoq nittartakkamik atuinermik misigisaannik.
Sulisunik isumalluutit aningaasatigullu isumalluutit killeqarnerat pissutigalugu kissaatigineqartut tamaasa malinneqarsinnaanngitsut taamaammallu kisitsisitigut paasissutissat allannguutissaattut nutaajusinnaasut allannguutaasinnaasullunniit malitassatut pingaarnertut siulersuisut kisitsisitigut paasissutissanik tulleriinnilersuineranni ilaassasut atuisunilluunniit akilerneqassasut atuisunut ilisimatitsissutigissallugu pingaaruteqarpoq.
Piffissami sivisuumi kisitsisitigut paasissutissat pigineqartut pitsanngortinnissaat kisitsisitigullu paasissutissat nutaat aallartinneqarnissaat pillugit anguniakkanut tunngatillugu aningaasaliissutit annertussusaat ajoqutaanik sulisussanik piginnaasalinnik sulisussarsiortarnermi unammillerutaapput.
Sulisussarsiortarnerup pitsanngornissaa apeqqutaatillugu suliniutit ilaat immikkoortumi 3-mi qulaaniittumi allaaserineqartut – ukiut arlallit ingerlaneranni - maannakkut aningaasaliissutit iluanni Naatsorsueqqissaartarfiup ukiumoortumik suliassanut pilersaarutaanut ilanngunneqassapput. Kisiannili nalilerneqarpoq immikkoortut kisitsisitigut paasissutissat nutaat ilaanni aningaasaliissutit pillugit siunissami inatsisini Naatsorsueqqissaartarfimmut aningaasaliissutit amerlineqarnissaat pisariaqartoq. Naammattunik aningaasaliissuteqarnissaq eqqortunillu sulisussarsinissaq pisariaqarput, kisianni immikkoortorpassuarni naammannatik. Kisitsisitigut paasissutissanut tunngavissatut aaqqissuussanik assigiiaartunillu nalunaarsuisarnissaq apeqqutaavoq.